Lésklavaj

Rézistanse kontr' lésklavaj

Kan Fantaisie, lésklav bann Desbassayns, i arive dessi lo « sol lib » laba Paris

Kan Fantaisie, lésklav bann Desbassayns, i arive dessi lo « sol lib » laba Paris

Lo 19 octob 1823, Eglé Mourgue, di barone Richemont, lo madanm Philippe Panon Desbassayns, lansien ordonatër Bourbon, i di èk lo préfé Police de Paris, son lésklav, Fantaisie, la-disparète.

Plüzièr zané aprè son larivé depi lil Bourbon, Fantaisie la-kite son sèrvisse, 10 rue Pigalle. La barone i demande la polisse arète alü, konmça èl va ranvoye alü lil Bourbon . Lété pa promiè fois ça té i arive dann zistoir famiy-la. Lané 1790, lo bo-pèr la barone, Henri-Paulin Panon Desbassayns, alü ossi lavé pèrde in lésklav doméstik, François, « in métis lü lavé gran konfianse », ke la-anprofite la liberté de Paris .
Lané 1823, malgré bann zidé révolüsyonèr i konpte pü tro, lo préfé i réponde la barone « aprè in vré légzamin zafèr-la », lü rogrète mésoman lü gaingne pa fé rien ; la polisse i pë pa arète Fantaisie. « M’i pë jist fé bien survèye alü, sinonça m’i pë konvoke alü la Préfèktür po domande alü son bann papié ; di alü koça i atande alü si lü ashève suive mové shomin, si lü kontinué vangué» . La polisse i pouré jügile alü, intéroje alü jiska mète alü la jole, mésoman Fantaisie lavé gaingne shape èk lo famiy Desbassayns.

Madanm Philippe Panon Desbassayns de Richemont (Jeanne Eglé Mourgue, 1778–1855) ék son zanfan Eugène (1800–1859). Marie Guilhelmine Benoist. Lané 1802. Luil dessi la toil.
Koléksyon Metropolitan Museum of Art

Lo shemin Fantaisie po rotrouve son libèrté par lü mèm laba Paris, lé inkroyab sirtou akoz ça i arive jist kèk zané apré Furcy la-pèrde son prossé po son libèrté dann lil Bourbon.
Lané 1817, Furcy, garsson in momon zésklav èk in papa fransé, la-éssèye shape èk Joseph Lory, in kolon morissien marié ansanm la fiy in gran famiy kréol lil Bourbon. Lory i gaingne fassilman lo soutien Philippe Panon Desbassayns de Richemont, in pti famiy lo klan Panon par son mariaj . Dan lo ralé-poussé èk Furcy, Desbassayns la-done la prëv son fidélité èk lélite lésklavajist lokal kan lü la-organize lopozisyon kontr’ bann zalié Furcy – navé son sër lib, Constance, lo réjissër, Toussaint Huard, èk deu majistra té i sorte Paris, lo prokürër lo roi, Louis Gilbert Boucher, épila lo substitü prokurër lo roi, Jacques Sully Brunet. Desbassayns la-niabou kale lo zargüman bann zopozan ; po ça lü tashe manièr fé rèste Furcy la jole kontr’ la loi pandan in an parla ; Furcy té pa loin mor. Lèrk Fantaisie la-gaingne kouraj sové dann Paris, Furcy lé toujour lésklav bann Lory, té i fé travaïye alü dessi domèn sükrié Moris .

Lafish lésposisyon « L’étrange histoire de Furcy Madeleine : 1786-1856 », cé lo Müzé Villèle la organize-ça,
Sin-Jil-Lé-O, 11 déssanm 2019 – 30 avriy 2020

Kiça lété Fantaisie ? Ouça lü té i sorte ? Parkoman lü la-niabou libére alü sanm la famiy Panon Desbassayns, lèrk Furcy lü la jamé gaingné jiska lèr ?

Fantaisie la-énète lané 1804 parla, parkoté Mozanbik modèrn èk Kénya, i prétan la-mèm lü la-gaingne in nom dan la lang son bann paran . N’i koné pa ni koman ni kan-ça lü la-arive Bourbon, mésoman lü dovien lésklav Ombline Gonneau-Montbrun, vëv Henri-Paulin Panon Desbassayns Sin-Pol . Konm lo tralé d’famiy lo gran klan Panon, Ombline lavé ashète in domèn dessi in bon térin dann lil, èl la-ashète ossi in santène zésklav po plante mayi, do-ri, kafé, apréça do-sük .
I trouve lo nom Fantaisie mèm-tan dann in lète la barone la-ékrire po lo préfé lané 1823, épila dann in rapor kolonial la-anvoye po lo ministèr lané 1821, ouça i di Fantaisie i apartien la «Vëv Panon Debassayns», i di ossi lü la-arive Rochefort èk lo pti-zanfan madanm-la, Eugène Desbassayns .

Messië. Eug. Desbresseurs [sic] Konte de Richemont, gouvernër Pondishéry zané 1826-28.
Anonin. Rantr’ 1828 ék 1842. Dessin, mine lo plomb.
Koléksyon Müzé istorik Villèle
Mésoman i trouve pa ditou lo nom Fantaisie dann okin rossansman la vëv Ombline la-fé rantr’ 1814-1823 dann Bourbon . In lésklav afrikin, 18 an, éstimé kültirèlman kapab po voyaje jiska la Franse konm doméstik po Eugène, 21 an, lavé sirman komanse aprande la lang fransé, lo bann koutüm, èk lo travaiy doméstik depi tan-pti. Son nom noré dü ète anparmi bann « négriyon jiska 14 an », klassé dapré lalfabé, dan lo rosansman la vëv lané 1814. Lé difissil konprande labsanse-la parsk dann rosansman-la i trouve bann zinformasyon dessi in bonpë d’ot zéskalv ke lété pa dessi lo domèn .

Plüzièr zésplikasyon lé possib. Saspë la vëv la-ardone lo nom Fantaisie inn anparmi son bann zésklav kaf lérk lü la-parti an-Franse èk Eugène lané 1821. Dann koloni bann propriétèr navé lo droi shoizi lo nom zot té i vë po zot zésklav. I trouve konm doméstik deu kaf 14 an — Fleurisson èk Philogène — dann rossansman Ombline, parlfète inn rantr’ lé deu noré apepré laj Fantaisie, lèrk Eugène la-parti po la Franse. Pourtan, i artrouve deu nom-la konm kültivatër (vin-deu, vin-troi an) dann rossansman 1822 èk 1823, alorse lé pa possib l’inn rantr zot la-porte an-missouk lo nom ‘Fantaisie’ . In méyër lésplikasyon cé k’Ombline , konm bonpë plantër rish la pa mète son nom dann son bann rossansman akoz èl navé pwin lo droi possède alü, parsk lavé amène alü an-missouk dan la koloni depi Lafrik, apré lintèrdiksyon la trète, lané 1811 . Mandoné, sürman Ombline la-shoizi alü po aprande lo travaïy doméstik, po çamèm lü la-vnü lo konpagnon son pti-zanfan. Eugène Desbassayns, dann la korvèt lo roi, La Sapho, la-arive Rochefort lo 13 avriy 1821 . Dan lo troizièm solüsyon i rotrouve lo deu promiè zésplikasyon: daborinn kan la-amène alü an-missouk lil Bourbon, kontr’ la loi, la-krie alü Fleurisson sinonça Philogène, la-forme alü konm doméstik, épila kan Fantaisie la-gaingne son nouvo nom jist avan lü la-parti, la-done son lansien nom in n’ot lésklav afrikin té dessi lo domèn la vëv . Po fini, lé possib Ombline la-ashète lésklav Fantaisie èk inn ot famiy la koloni jist avan Eugène la-parti ; po çamèm la pa trouve son nom dann toute rossansman èl la-fé.

Parkoman Fantaisie la-arive Paris ?

Aprè lafèr Furcy, Philippe Desbassayns de Richemont lé nomé komissèr inspéktër po lo Roi bann Etablissements fransé dann Linde . Lo 21 juillet 1819, ansanm son madanm Eglé Mourgue, zot garson Eugène, troi zésklav domèstik, Christophe, Ozone & Agathe, Desbassayns i kite Bourbon po Pondichéry . N’i koné pa égzakteman kança Eugène la-kite Linde, mésoman lü la-fé in léskal Bourbon la fin lané 1820, la-mèm sürman lü la-gaingne Fantaisie èk son gran-mèr Ombline. Eugène i sava an-Franse son toussèl san son bann paran, lü arive Rochefort ansanm Fantaisie. Dapré la loi, la-mèm Eugène noré dü lèsse Fantaisie dann dépo lo port po ranvoye alü toudsuite lil Bourbon, po anpèshe son lantré èk son libérasyon po vréman an-métropole.

Lo Por Rochefort // Foto magazin bann Koloni. Nicolas-Marie Ozanne del ; Yves-Marie Le Gouaz sculptër Lané 1776. Gravür en taille-douse.
Koléksyon Bibliotèk Nasyonal la Franse, départman Éstanpe èk fotografi

La politik fransé lo « sol lib », i di bien shak lésklav i arive dessi lo sol fransé i doi ète libéré. Mésoman politik-la lé konpliké, la-shanje bonpë sièk an-sièk. La-adopte politik-la rantr’ XIVèm-XVIIèm sièk po réziste konte la konküranse sirtou akoz léspansyon lanpir éspagnol, épila la-dévlope pandan lo règn Louis XIV. Lédi royal lo mois d’oktob 1716 èk la déklarasyon lo 15 déssanm 1738, i borde lo prinsip lo « sol lib », lèrk lo bann maitr’ fransé i gaingne amène zot zésklav an-métropole, èk sèrtin kondisyon . Mésoman la Cour de l’amirauté de Paris i refüze aplike bann loi-la, akoz lo Parlement i rekoné pa lésklavaj an-métropole, parlfète néna santène zésklav i akonpane zot maitr’ Paris, lé libéré .
Lané 1777, Antoine de Sartine, ministr’ la Marine, in lansien préfé la Police de Paris, i trouve inn solüsyon : la Déklarasyon po la polisse bann Noir, i intèrdi lantré « okin noir, mülat, sinonça demoun koülèr, kissoi ninportékèl sèks » . Lèrk zot i utilize lo langaj la rasse plüto ke lo statü zésklav, la loi néna konm léfé kontourne lopozisyon la jüstisse. Sinonça, la polisse bann Noir i rouve dépo dann prinsipal port la Franse, ouça çat lé pa blan i doi ète anfèrmé po atande lo promié bato va ramène azot dann zot koloni lorijin. Parlfète systèm-la i rankonte in rézistans konstan par bann tribünal, bann fonksyonèr lo port, sirtou bann zésklav zot mèm. Pandan la Révolution, lo dékré l’Assemblée constituante lo 28 séktanm 1791 i fé arlève lo prinsip « sol lib », i di « toute demoun lé lib lèrk zot i arive an-Franse », mésoman lané 1802 Napoléon i armète la karantèn rassial la polisse bann Noir . Po fini, lané 1817, Mathieu Louis, comte Molé, ministr’ la Marine, i désside shanje politik-la. Lü tire lartik 3 la loi lané 1777, çak té i ordone laréstasyon èk la déportasyon toute « bann Noir sinonça Mülat ninportékèl manièr zot la-arive an-Franse ». Ça néna konm rézülta oblije bann maitr’ ramène zot zésklav dann zot koloni . Bann maitr’ ki néglije plasse zot zésklav dann dépo lo port lèrk zot i arive, i pë pèrde zésklav-la, épila lo ministèr i refüze intèrvnir po zot.
Anparmi bann koko dür néna Eugène, lü désside pa mète son zésklav dann dépo lo port jiska lü arvien. Lèrk lü arive Rochefort, lo jéne marmay èk son zésklav i sava jiska lo Havre, ouça lü domande amène Fantaisie Paris ansanm lü. Lo résponsab lo port i refüze, épila i informe lo ministr’ la Marine :

Messië Desbassayns, konm zélèv ladminsitrasyon la marine, la-gaingne èk messië lo Gouvernër Bourbon lotorizasyon amène an-Franse in Noir la-fine abitüé soingne alü kan lü lé malad. M. Desbassayns i ansèrve lo mèm motif po domande doméstik-la i suive alü Paris. Kanmèm la pozisyon in ladministratër kan lü voyaje lé pa konm çat in kolon, dapré lo rapor mwin la-fé, akoz lo bann lartik La dépêche lo 17 Oktob 1817 lé sitantèlman préssi, mwin lé oblijé informe out Excellence mon réponse dessi domande-la .

Eugène sanm Fantaisie i sava Paris, zot i vive dann lotèl partikülié son famiy situé 10 rue Pigalle jiska lo bann paran Eugène i sorte an-Linde i arive .

6-8-10 rue Pigalle, bann fassade dessi la rue. 9èm arondisman, Paris. Charles Joseph Antoine Lansiaux.
Fotografi.
Koléksyon Müzé Carnavalet, Listoir Paris

In lète privé po son granmèr Ombline i di bien koman Eugène lété vréman fèb lèrk lü atande son papa té pa loin arivé laba Nantes. In gran morso lète-la lé bonpé abimé, lé difissil po lire, mésoman Eugène i préssize bien « in mois parla èk doulër dessi lo koté », « anplüs lo doktèr la fé amwin in ségné » . Mésoman i koze pa ditou dessi Fantaisie, zésklav son granmèr, ça i amontre Fantaisie i kontinüé sèrve alü laba Paris san problèm pandan in pë d’tan.

Barone Desbassayns de Richemont i signale Fantaisie la-parti maron, rienk in lané apré, lotone 1823. Dann dossié-la na pwin rien i ésplike po koça lü la-kite lo sèrvisse famylial, mésoman i pë majine koman larivé son bann paran la-shanje la kalité d’relasyon rantr’ Eugène èk Fantaisie.
Saspë Fantaisie la-gaingne lo bann bon linformasyon épila lidé d’sové par in rézo demoun koulèr, lib, laba Paris, akoze la plinte Mme Desbassayns lété lo dernié arivé apré in tralé d’lète bann maitr’ dépité té fine anvoye lo ministèr po éssèye rékupère zot zésklav lavé sové. La fin lané 1821, par égzanpe, in maitr’ martiniké la-souplingne akoz son bann zésklav la-vnü Paris èk lü « i rode shape èk mon droit de propriété » . Mars 1822, lo Conseil des ministres, i désside par rapor son domande, ke okin loi anparmi toute çak néna an-métropole i pèrmète oblije son zésklav obéi alü . Mois d’juin lané 1822, in ot lésklav Bourbon, Tranquilin, i déklare alü lib par rapor son maitr’ Jean-François Dancla, laba Bagnères-de-Bigorre ; lü pran in lavoka po rédije in mémoir po fé rokonète son libèrté « an-rézon d’léfé son séjour prolonjé dessi lo téritoir kontinantal lo Royom » . Grasse ce lafèr-la èk d’ot inpé parèy, saspë Fantaisie la-aprann bann la loi i fera pa rien o-nom bann Desbassayns.

Ouça Fantaisie la-parti ?

Lèrk Madanm la Barone la-anvoye in plinte po lo préfé Paris, la polisse la-artrouve alü 65 rue Sin-Nicolas dann l’ot koté la ville, la kaz in sèrtin François, in moun koulèr, in müzissien . Mésoman la polisse na pwin lo droi fé arète Fantaisie si lü la pa fé rien. Lafèr-la i konsèrne lo ministèr la Marine. La polisse i pë pa amène alü dann in port po ékspülse alü si na pwin in lorde lo ministr’. « Parsk si lü lavé fé in déli, sinonça si lü té konm in vagabon ; là té i pë mète alü la jol épila jüje alü dapré la loi k’i fé pa la diféranse rantr’ lorijine demoun » .

Lévazion Fantaisie lé pa solman in nafèr pérsonèl. Son bann zaksyon i pousse lo ministèr po rovoir son politik sirtou po bann zésklav la koloni amené dan lo royom, çak in mandoné bann maitr’ i gaingne pü kontrolé. Mois novanm lané 1823 , lèrk la-révize la polisse bann Noir de 1777 —sirtou lartik 3, té i prévoi laréstasyon èk lo rotour bann Noir amené an-Franse ; épila lartik 12, té garanti zot kondisyon (kissoi ésklav sinonça lib) i shanje pa pandan zot séjour an- Franse — in fonksyonèr la koloni, i koné pa lo nom, la-ékrire in lète po lo préfé la polisse o-nom lo ministr’ la Marine. Lèrk lü baze dessi lo pa-d’porte la polisse bann Noir de 1777 i jüstifié lésklüzion toute bann non-Blan té an-métropole po anpèshe « bann plüs gran dézord … sirtou dan la kapital » , bürokrate-la i ékrire :

Lidé léjislasyon-la cé, dann lintéré bann Koloni, anvoye bann zésklav amené an-Franse par zot maitr’ dann zot latlié ; parlfète ça lé dann lintéré lo bon lorde, la Franse i mète déor bann moun toussèl, po rézon zot sré niabou fé ogmante la kantité vagabon ; sirtou ke zot prézanse lé riskab gate po rien la pürté lo sang européin .

Apré légzamin doküman-la, lo ministr’ Gaspard de Clermont-Tonnerre la-tire lo derniè fraz dessi lo mélanj lo sang. Mésoman lü lé dakor sanm proposisyon préfé-la, lèrk i di i fo la polisse néna lo droi arète bann zésklav la-sové épila livre azot bann zotorité lo port, po zot retonbe dessou la jüridiksyon ministèr la Marine : « Mwin lé dakor èk lidé-la, épila mwin lé sür, Messië [lo préfé la Polisse] ou lé kapab fé rotourne dann dépo ce Noir-la, [Fantaisie]. » Mésoman, na pwin rien i amontre ke lète-la, san date, té anvoyé. Inn mark krayon i di « mète par koté ransèyman-la » .

Aimé Marie Gaspard de Clermont-Tonnerre. Robert Jefferson Bingham. Circa lané 1860. Fotografi.

Tro kontan la propozisyon lo Préfé po ansèrve lo bann pouvoir intériër la polisse lo royom po rande zotorité naval bann zésklav la-sové, mois novanm 1823 Clermont-Tonnerre i propoze koze dessi lidé-la dovan lo Conseil des ministres. Mésoman lo Konsèy i rojète lidé-la, lü désside plüto « anpèshe po toulbon lo tranpor zésklav bann koloni an-Franse » . Parlfète mois mars 1824, lo ministr’ i anvoye inn sirkülèr po bann gouvèrnër kolonial. Ça la-arète po in-tan èk la polisse bann Noir, épila la-intèrdi bann ladministratër otorize lo déplasman bann zésklav i vë kite la koloni po la France, sinonça po ninportékèl landroi. La politik royal té i ranforse la divizion rantr’ lésklavaj kolonial èk la libèrté laba an-Franse métropolitène (Léta), mèm-tan té i refüze lésklüzion par la rasse (konm lavé fé pandan toute la Restauration) .
Lintèrdiksyon déplasman bann zésklav, sirtou po garde la mindëv dann la koloni apré lintèrdiksyon la trète, té la politik la Franse jiska lané 1830, lèrk la Monarchie de juillet la rotorize bann zésklav lavé shape èk zot maitr’ kan zot lété an-Franse gaingne dirèk zot libèrté. Lané 1835, Furcy i fé apèl dovan la Cour de cassation par rapor son lassèrvisman akoz son momon la-rèste in-tan dessi lo « sol lib » la Franse lané 1771 . Lané dapré Louis Philippe i rande ofissièl lordonanse lo prinsipe « sol lib », ça i rekoné ofissièlman la kondisyon lib po toute demoun i arive dessi lo sol la Franse métropolitène .

Koça la-arive Fantaisie ?

Dann zot Konséy mois novanm lané 1823, bann ministr’ la-borde la propozisyon lo Préfé té i vë arète alü épila livre alü la jol lo port Brest po ranvoye alü lil Bourbon dessi in bato royal. « Po moun-la, lo Konsèy i di n’a pwin rien po fé » . Alorse Fantaisie lavé konm-ki-diré gaingne son libèrté, épila la-kontinüé vive trankilman Paris.

”Moi libre” Dann Rekéy. Koléksyon Vinck. In sièk zistoir la Franse dapré léstanp, 1770-1870. Vol. 44 (piès 5943-6108), Lansien Régime ék la Révolüsyon. Lané 1794. O-for kolorié.
Koléksyon Bibliotèk Nasyonal la Franse

Çak lé drol dann zistoir-la cé k’inn foi lü té pü dessou la survèyanse la polisse èk lézot lotorité Léta fransé, i artrouve pü Fantaisie dann zarshiv. Jordü, lü profite son libèrté akoz nout reshèrsh istorik. Nou pë majine alü antrinn ékoute la müzik François, épila antrinn rode in travaïy shèf küzinié sinonça valé, lèrk lü atande lo printan dan la fré èk la tristès la ville Paris.

Bann note
1 I artrouve pa loriginal son lèt, mésoman néna in réponse dann Guy Delavau, préfet de Police, (Paris), à la baronne de Richemont, le 14 novembre 1823 (ANOM, GEN. 629, dos. 2735), ci-aprè Delavau à la baronne, 14 nov. 1823.
2 ”Anne-Marie
3 Delavau po la barone, 14 nov. 1823.
4 Dann bann mois avan lafèr Furcy, Desbassayns i artourne dann Lil apré plüziér dizène zané laba Paris, Londe, Zétazuni, akoz Louis XVIII la-nome alü ordonatër Lil. Son bann paran, Henri-Paulin Panon Desbassayns èk Ombline Gonneau-Montbrun, lavé anvoye Philippe lintèrna Paris lané 1780, kan lü lavé rienk 6 zan ; lané 1817 promié fois lü arvien Bourbon ouça lü lé né apré 37 zané. Nida sanm Dubois, Les Panon Desbassayns-de Villèle, 137.
5 Sue Peabody, Les enfants de Madeleine : famille, liberté, secrets et mensonges dans les colonies françaises de l’océan Indien, traduit et adapté par Pierre H. Boulle, Esclavages, CNRS/Centre International des Recherches sur les Esclavages et Post-Esclavages (CIRESC) (Paris : Karthala, 2019), esp. chap. 6-7.
6 Lo rapor son passaj an-Franse lané 1821 i di Fantaisie cé in kaf, sétadir lü lé né dessi kontinan afrikin (po fé la diféranse èk kréol sinonça malgash). Dan lo mèm dokuman i done alü laj 18 an, mésoman bann zinformasyon-la lété rienk zéstimasyon, akoz lané èk la manièr son néssanse lé pa konü.
“Arrêté au Nombre de Dix Noirs Domestiques Esclaves en Libre partis pour la France depuis le 12 Decbre 1818,” St. Denis, Île Bourbon, 13 April 1821 (ANOM GEN 629, Dossier 2735), ci-après, Arrêté, 13 April 1821.
7 Henri-Paulin lété lo pti zanfan inn anparmi bann promié fanm fransé la-arive Bourbon. Lorfeline batar (pétèt sang nob), Françoise Châtelain, la-arive lané 1676, la-marié èk lo sharpantié Augustin Panon. La plüpar bann promié zonm fransé konm malgash vnü po kolonize lil Bourbon lavé fé zot famiy èk bann fanm Madagaskar, plütar, èk fanm Linde ; Nida sanm Dubois, Les Panon Desbassayns-de Villèle, 25-26, 40-41, 48.
8 Rossansman Marie Anne Thérèse Ombline Gonneau-Montbrun, Vëv Panon Desbassayns, 1822 (Zarshiv Nasyonal, Pierrefitte, 696AP/12/C).
9 Delavau à la baronne, 14 nov. 1823 ; Arrêté, 13 Avril 1821
10 Rossansman Marie Anne Thérèse Ombline Gonneau-Montbrun, Vëv Panon Desbassayns, lané 1809 (A.N. Pierrefitte, 696AP/12A), lané1814 (ibid., 696AP/12B), lané 1822 (ibid., 696AP/12C), lané1823 (ibid., 696AP/12D), lané1827 (ibid., 696AP/12E).
11 Par égzanp, Rossansman Marie Anne Thérèse Ombline Gonneau-Montbrun, Vëv Panon Desbassayns, lané 1823 : “Bastien, Indien, 71, maron depi lané 1820 ; Olive, domèn mon garson, Joseph – Vandu Jph Desbassayns ; L’Éveillé, kaf, 41, kondané o-fèr ; Denise, kréol, 20, parti po la Franse par pèrmisyon” (A.N. Pierrefitte, 696AP/12D).
12 Rossansman Marie Anne Thérèse Ombline Gonneau-Montbrun, Vëv Panon Desbassayns, lané 1814 (A.N. Pierrefitte, 696AP/12B), lané 1822 (ibid., 696AP/12C), épila lané 1823 (ibid., 696AP/12D).
13 In méyër lésplikasyon cé k’Ombline , konm bonpë plantër rish la pa mète son nom dann son bann rossansman akoz èl navé pwin lo droi possède alü, parsk lavé amène alü an-missouk dan la koloni depi Lafrik, apré lintèrdiksyon la trète, lané 1811.
14 13 In méyër lésplikasyon cé k’Ombline , konm bonpë plantër rish la pa mète son nom dann son bann rossansman akoz èl navé pwin lo droi possède alü, parsk lavé amène alü an-missouk dan la koloni depi Lafrik, apré lintèrdiksyon la trète, lané 1811.
15 In lanalize rossansman-la i done plüzièr zégzanp bann maitr’ la-roprande lo nom bann zansien zésklav, sirtou po çat té i arive an-missouk, malgré lintérdiksyon la trète zésklav.
16 16 Lané 1818, lo ministèr i ranplasse alü par Pierre Bernard Milius, lü lavé in travaïy anplüs akoz lü lavé mèm-tan lotorité lo gouvèrnër épila lo pouvoir jère bann zafèr sivil la koloni.
17 Lo gouvèrnman té i oblije pèye in kosyon 1,000 francs po toute maitr’ té i voyaje èk zot zésklav , po ète sür i ramène son bann zésklav dan la koloni lèrk lo voyaj lé fini. Rapport sur les dispositions de la déclaration du Roi du 9 août 1777, qui défend l’introduction des hommes de couleur en France, 25 sept. 1817 (ANOM GEN 629, dos. 2735), et Circulaire du ministre de la Marine aux administrateurs des colonies sur le même sujet, 17 oct. 1817 in Annales maritimes et coloniales, t. 5, 1817, 1ère partie : lois et ordonnances (Paris, Inprimri royal, lané 1817), p. 385-386, no 86. I trouve deu doküman-la dan Le droit des Noirs en France au temps de l’esclavage, par Pierre H. Boulle et Sue Peabody, Autrement Mêmes (Paris : L’Harmattan, lané 2014), 194-196.
Bann zanployé lo port, sirman apré linsistanse Desbassayns, i ékrire “Lo kosyon po sorte 3 Noirs la koloni lété péyé Sin-Pol.” Ile de Bourbon, Port de St. Paul, Etat nominatif des passagers partis pour les ports de France ou pour d’autres colonies pendant le 2e semestre 1819” (ANOM COL F/5B/34).
18 Boulle èk Sue Peabody, Le droit des Noirs, chap. 1-4. Bann maitr’té i doi domande lotorisasyon avan partir, pèye in kosyon, épila, aprè lané 1738, i doi ramène bann zésklav dan la koloni avan 3 zan, sinonça lo bann zésklav lé konfiské.
19 Ibid., 73.
20 Lartik 1 Déclaration du Roi pour la police des Noirs, donnée à Versailles le 9 août 1777 citée dans ibid., 99-100.
21 Ibid., 149; Arrêté du 13 messidor an X (2 juil. 1802), in ibid., 178.
22 Circulaire du ministre de la Marine aux administrateurs des colonies, le 17 oct. 1817, in ibid., 185, 195-196.
23 Chabanth, Komissèr jénéral la Marine lo Havre, lo 11 juin 1822 (ANOM Généralités Carton 629, Dossier 2735).
24 Barone de Richemont èk son bann fiy la-kite Bourbon mois févrié 1822. Le Gouverneur Freycinet au Ministre de la Marine, lo 3 févrié 1822 Zarshiv Départman La Rényon 1M306).
25 Eugène Desbassayns, Vichy, po Ombline Desbassayns, Sin-Pol, Bourbon, lo 12 jiyé 182(3). Archives Nationales Pierrefitte-sur-Seine, Fonds Panon-Desbassayns et de Villèle (1689-1973), 696AP/9, doss. 2. In gran mèrsi po lo Dr. Jérémy Boutier po la transkripsyon “éclairée“ lète-la.
26 Soisson, faubourg St. Honoré, po lo ministr’, lo 23 déssanm 1821 (ANOM 629, dos. 2735).
27 Ministère de la Marine et des Colonies, Note, Mars 1822 (ANOM 629, dos. 2735).
28 I prétan lo préfé Hautes Pyrénées la-déklare : « Toute bann jèn zavoka Bagnères, anganté par bann zidé filantropik, i amontre zot lintéré po çak i arive nèg-la, épila la-protèje alü. » Commandant général de service, Auguste Bergerrin, Direction de la Police, Ministère de l’Intérieur au Ministre de la Marine, lo 16 juin 1823 (ANOM 629, dos. 2735).
29 Delavau à la baronne, 14 nov. 1823. Kan-mèm i pouré kroire François-la somanké lété lo bononm la-kite lo sèrvisse Henri-Paulin Desbassayns lané 1790, sénario-la lé pa tro possib.
30 Ibid.
31 Déclaration du Roi pour la police des Noirs, donnée à Versailles le 9 août 1777, in Boulle et Peabody, Le droit des Noirs, 99.
32 Ministr' la Marine, Projet (de lettre au) Préfet de Police, (Paris), novembre 1823 (ANOM, GEN. 629, dos. 2735).
33 Ibid.
34 Note ministérielle interne, Nov. 1823, sur les moyens d’assurer le retour aux colonies des esclaves échappés en France (ANOM, GEN. 629, dos. 2735).
35 Depi lo ministèr Molé lanė 1817, politik lo Roi la-komanse bate arièr an-missouk par rapor bann iérarshi éstrèm dessi la rasse Napoléon lavé déssidé. Politik royal-la la-pèrmète lo déplassman bann lib koulèr rantr’ bann koloni èk la Franse métropolitène, mé ossi bann mariaj rantr’ Libres de couleur èk Blanc an-Franse métropolitène. Voir Boulle èk Peabody, Le droit des Noirs, chap. 8.
36 Peabody, Les enfants de Madeleine, ch. 9.
37 Lordonanse lo 29 avril 1836, Bulletin des lois, 9e sér., t. 12, 1er semestre 1836, No 419, paj 172-173 (no 6276) ; Boulle èk Peabody, Le droit des Noirs, 217-218 & 226.
38 Note ministérielle interne, nov. 1823, dessi la manière-fé po oblije bann zésklav shapé an-Franse i artourne dann koloni (ANOM, GEN. 629, dos. 2735).
+ Afishe
— Kashiète
LésklavajRézistanse kontr' lésklavaj
Inprime
lo tèks en PDF
Partaje paj-la
dessi rézo sossial