Plüzièr zané aprè son larivé depi lil Bourbon, Fantaisie la-kite son sèrvisse, 10 rue Pigalle. La barone i demande la polisse arète alü, konmça èl va ranvoye alü lil Bourbon . Lété pa promiè fois ça té i arive dann zistoir famiy-la. Lané 1790, lo bo-pèr la barone, Henri-Paulin Panon Desbassayns, alü ossi lavé pèrde in lésklav doméstik, François, « in métis lü lavé gran konfianse », ke la-anprofite la liberté de Paris .
Lané 1823, malgré bann zidé révolüsyonèr i konpte pü tro, lo préfé i réponde la barone « aprè in vré légzamin zafèr-la », lü rogrète mésoman lü gaingne pa fé rien ; la polisse i pë pa arète Fantaisie. « M’i pë jist fé bien survèye alü, sinonça m’i pë konvoke alü la Préfèktür po domande alü son bann papié ; di alü koça i atande alü si lü ashève suive mové shomin, si lü kontinué vangué» . La polisse i pouré jügile alü, intéroje alü jiska mète alü la jole, mésoman Fantaisie lavé gaingne shape èk lo famiy Desbassayns.
Lo shemin Fantaisie po rotrouve son libèrté par lü mèm laba Paris, lé inkroyab sirtou akoz ça i arive jist kèk zané apré Furcy la-pèrde son prossé po son libèrté dann lil Bourbon.
Lané 1817, Furcy, garsson in momon zésklav èk in papa fransé, la-éssèye shape èk Joseph Lory, in kolon morissien marié ansanm la fiy in gran famiy kréol lil Bourbon. Lory i gaingne fassilman lo soutien Philippe Panon Desbassayns de Richemont, in pti famiy lo klan Panon par son mariaj . Dan lo ralé-poussé èk Furcy, Desbassayns la-done la prëv son fidélité èk lélite lésklavajist lokal kan lü la-organize lopozisyon kontr’ bann zalié Furcy – navé son sër lib, Constance, lo réjissër, Toussaint Huard, èk deu majistra té i sorte Paris, lo prokürër lo roi, Louis Gilbert Boucher, épila lo substitü prokurër lo roi, Jacques Sully Brunet. Desbassayns la-niabou kale lo zargüman bann zopozan ; po ça lü tashe manièr fé rèste Furcy la jole kontr’ la loi pandan in an parla ; Furcy té pa loin mor. Lèrk Fantaisie la-gaingne kouraj sové dann Paris, Furcy lé toujour lésklav bann Lory, té i fé travaïye alü dessi domèn sükrié Moris .
Fantaisie la-énète lané 1804 parla, parkoté Mozanbik modèrn èk Kénya, i prétan la-mèm lü la-gaingne in nom dan la lang son bann paran . N’i koné pa ni koman ni kan-ça lü la-arive Bourbon, mésoman lü dovien lésklav Ombline Gonneau-Montbrun, vëv Henri-Paulin Panon Desbassayns Sin-Pol . Konm lo tralé d’famiy lo gran klan Panon, Ombline lavé ashète in domèn dessi in bon térin dann lil, èl la-ashète ossi in santène zésklav po plante mayi, do-ri, kafé, apréça do-sük .
I trouve lo nom Fantaisie mèm-tan dann in lète la barone la-ékrire po lo préfé lané 1823, épila dann in rapor kolonial la-anvoye po lo ministèr lané 1821, ouça i di Fantaisie i apartien la «Vëv Panon Debassayns», i di ossi lü la-arive Rochefort èk lo pti-zanfan madanm-la, Eugène Desbassayns .
Anonin. Rantr’ 1828 ék 1842. Dessin, mine lo plomb.
Koléksyon Müzé istorik Villèle
Plüzièr zésplikasyon lé possib. Saspë la vëv la-ardone lo nom Fantaisie inn anparmi son bann zésklav kaf lérk lü la-parti an-Franse èk Eugène lané 1821. Dann koloni bann propriétèr navé lo droi shoizi lo nom zot té i vë po zot zésklav. I trouve konm doméstik deu kaf 14 an — Fleurisson èk Philogène — dann rossansman Ombline, parlfète inn rantr’ lé deu noré apepré laj Fantaisie, lèrk Eugène la-parti po la Franse. Pourtan, i artrouve deu nom-la konm kültivatër (vin-deu, vin-troi an) dann rossansman 1822 èk 1823, alorse lé pa possib l’inn rantr zot la-porte an-missouk lo nom ‘Fantaisie’ . In méyër lésplikasyon cé k’Ombline , konm bonpë plantër rish la pa mète son nom dann son bann rossansman akoz èl navé pwin lo droi possède alü, parsk lavé amène alü an-missouk dan la koloni depi Lafrik, apré lintèrdiksyon la trète, lané 1811 . Mandoné, sürman Ombline la-shoizi alü po aprande lo travaïy doméstik, po çamèm lü la-vnü lo konpagnon son pti-zanfan. Eugène Desbassayns, dann la korvèt lo roi, La Sapho, la-arive Rochefort lo 13 avriy 1821 . Dan lo troizièm solüsyon i rotrouve lo deu promiè zésplikasyon: daborinn kan la-amène alü an-missouk lil Bourbon, kontr’ la loi, la-krie alü Fleurisson sinonça Philogène, la-forme alü konm doméstik, épila kan Fantaisie la-gaingne son nouvo nom jist avan lü la-parti, la-done son lansien nom in n’ot lésklav afrikin té dessi lo domèn la vëv . Po fini, lé possib Ombline la-ashète lésklav Fantaisie èk inn ot famiy la koloni jist avan Eugène la-parti ; po çamèm la pa trouve son nom dann toute rossansman èl la-fé.
Aprè lafèr Furcy, Philippe Desbassayns de Richemont lé nomé komissèr inspéktër po lo Roi bann Etablissements fransé dann Linde . Lo 21 juillet 1819, ansanm son madanm Eglé Mourgue, zot garson Eugène, troi zésklav domèstik, Christophe, Ozone & Agathe, Desbassayns i kite Bourbon po Pondichéry . N’i koné pa égzakteman kança Eugène la-kite Linde, mésoman lü la-fé in léskal Bourbon la fin lané 1820, la-mèm sürman lü la-gaingne Fantaisie èk son gran-mèr Ombline. Eugène i sava an-Franse son toussèl san son bann paran, lü arive Rochefort ansanm Fantaisie. Dapré la loi, la-mèm Eugène noré dü lèsse Fantaisie dann dépo lo port po ranvoye alü toudsuite lil Bourbon, po anpèshe son lantré èk son libérasyon po vréman an-métropole.
La politik fransé lo « sol lib », i di bien shak lésklav i arive dessi lo sol fransé i doi ète libéré. Mésoman politik-la lé konpliké, la-shanje bonpë sièk an-sièk. La-adopte politik-la rantr’ XIVèm-XVIIèm sièk po réziste konte la konküranse sirtou akoz léspansyon lanpir éspagnol, épila la-dévlope pandan lo règn Louis XIV. Lédi royal lo mois d’oktob 1716 èk la déklarasyon lo 15 déssanm 1738, i borde lo prinsip lo « sol lib », lèrk lo bann maitr’ fransé i gaingne amène zot zésklav an-métropole, èk sèrtin kondisyon . Mésoman la Cour de l’amirauté de Paris i refüze aplike bann loi-la, akoz lo Parlement i rekoné pa lésklavaj an-métropole, parlfète néna santène zésklav i akonpane zot maitr’ Paris, lé libéré .
Lané 1777, Antoine de Sartine, ministr’ la Marine, in lansien préfé la Police de Paris, i trouve inn solüsyon : la Déklarasyon po la polisse bann Noir, i intèrdi lantré « okin noir, mülat, sinonça demoun koülèr, kissoi ninportékèl sèks » . Lèrk zot i utilize lo langaj la rasse plüto ke lo statü zésklav, la loi néna konm léfé kontourne lopozisyon la jüstisse. Sinonça, la polisse bann Noir i rouve dépo dann prinsipal port la Franse, ouça çat lé pa blan i doi ète anfèrmé po atande lo promié bato va ramène azot dann zot koloni lorijin. Parlfète systèm-la i rankonte in rézistans konstan par bann tribünal, bann fonksyonèr lo port, sirtou bann zésklav zot mèm. Pandan la Révolution, lo dékré l’Assemblée constituante lo 28 séktanm 1791 i fé arlève lo prinsip « sol lib », i di « toute demoun lé lib lèrk zot i arive an-Franse », mésoman lané 1802 Napoléon i armète la karantèn rassial la polisse bann Noir . Po fini, lané 1817, Mathieu Louis, comte Molé, ministr’ la Marine, i désside shanje politik-la. Lü tire lartik 3 la loi lané 1777, çak té i ordone laréstasyon èk la déportasyon toute « bann Noir sinonça Mülat ninportékèl manièr zot la-arive an-Franse ». Ça néna konm rézülta oblije bann maitr’ ramène zot zésklav dann zot koloni . Bann maitr’ ki néglije plasse zot zésklav dann dépo lo port lèrk zot i arive, i pë pèrde zésklav-la, épila lo ministèr i refüze intèrvnir po zot.
Anparmi bann koko dür néna Eugène, lü désside pa mète son zésklav dann dépo lo port jiska lü arvien. Lèrk lü arive Rochefort, lo jéne marmay èk son zésklav i sava jiska lo Havre, ouça lü domande amène Fantaisie Paris ansanm lü. Lo résponsab lo port i refüze, épila i informe lo ministr’ la Marine :
Messië Desbassayns, konm zélèv ladminsitrasyon la marine, la-gaingne èk messië lo Gouvernër Bourbon lotorizasyon amène an-Franse in Noir la-fine abitüé soingne alü kan lü lé malad. M. Desbassayns i ansèrve lo mèm motif po domande doméstik-la i suive alü Paris. Kanmèm la pozisyon in ladministratër kan lü voyaje lé pa konm çat in kolon, dapré lo rapor mwin la-fé, akoz lo bann lartik La dépêche lo 17 Oktob 1817 lé sitantèlman préssi, mwin lé oblijé informe out Excellence mon réponse dessi domande-la .
Eugène sanm Fantaisie i sava Paris, zot i vive dann lotèl partikülié son famiy situé 10 rue Pigalle jiska lo bann paran Eugène i sorte an-Linde i arive .
In lète privé po son granmèr Ombline i di bien koman Eugène lété vréman fèb lèrk lü atande son papa té pa loin arivé laba Nantes. In gran morso lète-la lé bonpé abimé, lé difissil po lire, mésoman Eugène i préssize bien « in mois parla èk doulër dessi lo koté », « anplüs lo doktèr la fé amwin in ségné » . Mésoman i koze pa ditou dessi Fantaisie, zésklav son granmèr, ça i amontre Fantaisie i kontinüé sèrve alü laba Paris san problèm pandan in pë d’tan.
Barone Desbassayns de Richemont i signale Fantaisie la-parti maron, rienk in lané apré, lotone 1823. Dann dossié-la na pwin rien i ésplike po koça lü la-kite lo sèrvisse famylial, mésoman i pë majine koman larivé son bann paran la-shanje la kalité d’relasyon rantr’ Eugène èk Fantaisie.
Saspë Fantaisie la-gaingne lo bann bon linformasyon épila lidé d’sové par in rézo demoun koulèr, lib, laba Paris, akoze la plinte Mme Desbassayns lété lo dernié arivé apré in tralé d’lète bann maitr’ dépité té fine anvoye lo ministèr po éssèye rékupère zot zésklav lavé sové. La fin lané 1821, par égzanpe, in maitr’ martiniké la-souplingne akoz son bann zésklav la-vnü Paris èk lü « i rode shape èk mon droit de propriété » . Mars 1822, lo Conseil des ministres, i désside par rapor son domande, ke okin loi anparmi toute çak néna an-métropole i pèrmète oblije son zésklav obéi alü . Mois d’juin lané 1822, in ot lésklav Bourbon, Tranquilin, i déklare alü lib par rapor son maitr’ Jean-François Dancla, laba Bagnères-de-Bigorre ; lü pran in lavoka po rédije in mémoir po fé rokonète son libèrté « an-rézon d’léfé son séjour prolonjé dessi lo téritoir kontinantal lo Royom » . Grasse ce lafèr-la èk d’ot inpé parèy, saspë Fantaisie la-aprann bann la loi i fera pa rien o-nom bann Desbassayns.
Lèrk Madanm la Barone la-anvoye in plinte po lo préfé Paris, la polisse la-artrouve alü 65 rue Sin-Nicolas dann l’ot koté la ville, la kaz in sèrtin François, in moun koulèr, in müzissien . Mésoman la polisse na pwin lo droi fé arète Fantaisie si lü la pa fé rien. Lafèr-la i konsèrne lo ministèr la Marine. La polisse i pë pa amène alü dann in port po ékspülse alü si na pwin in lorde lo ministr’. « Parsk si lü lavé fé in déli, sinonça si lü té konm in vagabon ; là té i pë mète alü la jol épila jüje alü dapré la loi k’i fé pa la diféranse rantr’ lorijine demoun » .
Lévazion Fantaisie lé pa solman in nafèr pérsonèl. Son bann zaksyon i pousse lo ministèr po rovoir son politik sirtou po bann zésklav la koloni amené dan lo royom, çak in mandoné bann maitr’ i gaingne pü kontrolé. Mois novanm lané 1823 , lèrk la-révize la polisse bann Noir de 1777 —sirtou lartik 3, té i prévoi laréstasyon èk lo rotour bann Noir amené an-Franse ; épila lartik 12, té garanti zot kondisyon (kissoi ésklav sinonça lib) i shanje pa pandan zot séjour an- Franse — in fonksyonèr la koloni, i koné pa lo nom, la-ékrire in lète po lo préfé la polisse o-nom lo ministr’ la Marine. Lèrk lü baze dessi lo pa-d’porte la polisse bann Noir de 1777 i jüstifié lésklüzion toute bann non-Blan té an-métropole po anpèshe « bann plüs gran dézord … sirtou dan la kapital » , bürokrate-la i ékrire :
Lidé léjislasyon-la cé, dann lintéré bann Koloni, anvoye bann zésklav amené an-Franse par zot maitr’ dann zot latlié ; parlfète ça lé dann lintéré lo bon lorde, la Franse i mète déor bann moun toussèl, po rézon zot sré niabou fé ogmante la kantité vagabon ; sirtou ke zot prézanse lé riskab gate po rien la pürté lo sang européin .
Apré légzamin doküman-la, lo ministr’ Gaspard de Clermont-Tonnerre la-tire lo derniè fraz dessi lo mélanj lo sang. Mésoman lü lé dakor sanm proposisyon préfé-la, lèrk i di i fo la polisse néna lo droi arète bann zésklav la-sové épila livre azot bann zotorité lo port, po zot retonbe dessou la jüridiksyon ministèr la Marine : « Mwin lé dakor èk lidé-la, épila mwin lé sür, Messië [lo préfé la Polisse] ou lé kapab fé rotourne dann dépo ce Noir-la, [Fantaisie]. » Mésoman, na pwin rien i amontre ke lète-la, san date, té anvoyé. Inn mark krayon i di « mète par koté ransèyman-la » .
Tro kontan la propozisyon lo Préfé po ansèrve lo bann pouvoir intériër la polisse lo royom po rande zotorité naval bann zésklav la-sové, mois novanm 1823 Clermont-Tonnerre i propoze koze dessi lidé-la dovan lo Conseil des ministres. Mésoman lo Konsèy i rojète lidé-la, lü désside plüto « anpèshe po toulbon lo tranpor zésklav bann koloni an-Franse » . Parlfète mois mars 1824, lo ministr’ i anvoye inn sirkülèr po bann gouvèrnër kolonial. Ça la-arète po in-tan èk la polisse bann Noir, épila la-intèrdi bann ladministratër otorize lo déplasman bann zésklav i vë kite la koloni po la France, sinonça po ninportékèl landroi. La politik royal té i ranforse la divizion rantr’ lésklavaj kolonial èk la libèrté laba an-Franse métropolitène (Léta), mèm-tan té i refüze lésklüzion par la rasse (konm lavé fé pandan toute la Restauration) .
Lintèrdiksyon déplasman bann zésklav, sirtou po garde la mindëv dann la koloni apré lintèrdiksyon la trète, té la politik la Franse jiska lané 1830, lèrk la Monarchie de juillet la rotorize bann zésklav lavé shape èk zot maitr’ kan zot lété an-Franse gaingne dirèk zot libèrté. Lané 1835, Furcy i fé apèl dovan la Cour de cassation par rapor son lassèrvisman akoz son momon la-rèste in-tan dessi lo « sol lib » la Franse lané 1771 . Lané dapré Louis Philippe i rande ofissièl lordonanse lo prinsipe « sol lib », ça i rekoné ofissièlman la kondisyon lib po toute demoun i arive dessi lo sol la Franse métropolitène .
Dann zot Konséy mois novanm lané 1823, bann ministr’ la-borde la propozisyon lo Préfé té i vë arète alü épila livre alü la jol lo port Brest po ranvoye alü lil Bourbon dessi in bato royal. « Po moun-la, lo Konsèy i di n’a pwin rien po fé » . Alorse Fantaisie lavé konm-ki-diré gaingne son libèrté, épila la-kontinüé vive trankilman Paris.
Çak lé drol dann zistoir-la cé k’inn foi lü té pü dessou la survèyanse la polisse èk lézot lotorité Léta fransé, i artrouve pü Fantaisie dann zarshiv. Jordü, lü profite son libèrté akoz nout reshèrsh istorik. Nou pë majine alü antrinn ékoute la müzik François, épila antrinn rode in travaïy shèf küzinié sinonça valé, lèrk lü atande lo printan dan la fré èk la tristès la ville Paris.